Григорьева Анна Матвеевна

Дата рождения: 1925-05-17

Место рождения: с. Норваш Шигали Батыревского района Чувашской Республики

 

История трудового подвига:

 

Вăл кунсем тухмĕç асăмран

2021 çул Чăваш Енре Сăр тата Хусан хÿтĕлев чиккине тăвакансен ĕç паттарлăхне халалланă Çулталăк пуласса палăртнă Чăваш Республики пуçлăхĕ Олег Николаев. Республика тата çĕршыв историнйĕнчи пĕлтерĕшлĕ пулăм ку çул 80 çул тултарать.

1941 çулхи юпа уйăхĕ тĕлне тăшман çарĕ Мускав патнелле çывхарнă. Çавна май СССР оборона комитечĕ Хусан, Чулхула, Самара, Ульяновск, Саратов, Волгоград тата ытти хула çумĕпе хÿтĕлев сооруженийĕсем тума йышăннă. Çак документпа килĕшÿллĕн ЧАССР Халăх комиссарĕсен Канашĕпе ВКП/б/ Чăваш обкомĕ Хусан хули тата Сăр юханшывĕ чиккисенче строительство ĕçĕ пуçлама 17 çултан аслăрах сывă та тĕреклĕ çынсене пухма хушу кăларнă. Вĕсене ĕç хатĕрĕсемпе тивĕçтернĕ, ку ĕçе тракторсемпе лашасене те явăçтарнă. Сăр чикки Етĕрне, Хĕрлĕ Чутай, Çĕмĕрле, Пăрачкав, Улатăр тăрăхĕсемпе иртнĕ, вăл Ульяновск облаçне çитиччен тăсăлнă. Хусан чикки Тутарстанри Звенигово хулинчен пуçланса Чăваш Енри Сĕнтĕрвăрри, Куславкка, Вăрмар, Тăвай районĕсем урлă выртнă.

«Вĕсем окоп чавнă», – тесе калама кăна çăмăл, анчах ку ĕç мĕн тери йывăр пулнине çавна чăтса ирттернисем çеç лайăх пĕлеççĕ. Пĕве кĕнĕ каччăсемпе хĕрсен, хĕр арăмсемпе тылра юлнă арçынсен алла кĕреçе, лум, киркка тытса 40 градуслă шартлама сивĕре окоп чавма тивнĕ. Çак йышра Патăрьел районĕнчи Нăрваш Шăхалĕнче пурăнакансем те пулнă. Вĕсен йышĕнче Григорьева Анна Матвеевна та пулнă.

Анна Матвеевна кăçал çу уйăхĕнче 96 çул тултарать. Вăрçă çулĕсене аса илсен халĕ те куççульленет вăл. Ытла та тарăн йĕр хăварнă вăл унăн пурнăçĕнче. Улатăр районне окоп чавма илсе кайнă чухне Анна аппа 16 çулта çеç пулнă

– Окоп чавма ялтан нумаййăн кайрăмăр. Манпа пĕрле хамăн йĕкереш хăраххи Петя пурччĕ. Кутамккасене пăртак апат чикрĕмер, ыттине колхоз илсе пычĕ. Пирĕнпе пĕр çулхи хăш-пĕр хĕр хăйсен вырăнне амăшĕсене янăччĕ. Вĕсене ватă, хытах ĕçлеймеççĕ тесе каялла ячĕç, хĕрсене хăйсене илсе килчĕç. Сăр хĕррине çитсен хваттере вырнаçрăмăр. Пĕр пÿртре 4-5 хĕрччĕ. Пирĕн кил хуçисем ватăччĕ, çавăнпа пире вăрмана кайса вутă илсе килме каларĕç, кăмака хутма кирлĕ-çке. Апата черетпе пĕçереттĕмер те ĕçленĕ çĕре йăтса каяттăмар. Хăш-пĕр хĕрсем апат пĕçерме пĕлместчĕç, çăкăрĕ те вĕсен пашалу пек пулатчĕ. Вĕсене те апат пĕçерме вĕрентрĕмер,- каласа парать Анна Матвеевна. – Пите тăм илетчĕ, алă шăнса кÿтетчĕ. Тăпра хытă шăннăран кашни сантиметрне лумпа пĕтĕм вăйран таккаттăмăр, кĕреçепе ывăтаттăмăр. 1,5 тарăнăш чавмаллаччĕ. Урара – тăлăпа çавăрса çыхнă çапата. Окоп чавакансене тăханмалли паман, пĕтĕмпех хамăрăн пулнă. Аттен вăрăм кĕрĕкĕ пурччĕ. Мана çав кĕрĕкрен Микула тете арăмĕ (вăл çĕвĕçчĕ) пиншак çĕлесе пачĕ. Çавăнпа мана ăшăччĕ, çил те витĕр витместчĕ. Çăпатасем çеç час çĕтĕлетчĕç, час-час ылмаштармаллаччĕ. Кашни кун норма тултарма 3-5 метр уйăрса паратчĕç. Пĕр йĕрпе чавмалла марччĕ, шăтăксене унта-кунта тумаллаччĕ. Алсиш хăвăрт йĕпенетчĕ. Кăвайт чĕртсе ун умĕнче кăштах ăшăнса алсишсене типĕтеттĕмĕр те каллех ĕçе пикенеттĕмĕр. Хушăран киле тумтир улăштарма, апат илме яркалатчĕç. Ăшă тумланайман ун чухне, çири кĕпе-йĕм кивĕччĕ. Сĕм çĕрлечченех ĕçлеттĕмĕр. Никам та ĕçе пăрахса кайман, пурте нимĕçсем çывхарасран хăраса канмасăр тар тăкнă.

Пĕррехинче хĕрсемпе «тула» тухма кайрăмар. Йĕме кантрасемпе çыхнă, резина пулман. Шăнса кайнă алăсемпе ăна час салатайманнипе чылай нушалантăмар. Часах таврăнайманнипе пире бригадир тарнă тесе шутланă. Вара пире тытса хупрĕç. Юрать, хамăр ялти арçынсем пирĕн хута кĕчĕç, хăтарса хăварчĕç.

– Эй, Турăçăм! Хăçан вĕçленĕ ку вăрçă! Пĕтĕм шăм-шак ыратать, хул-çурăм сурать. Ал-ура хытса ларнă – кĕреçе аврине те тытаймастăп, – теттĕмĕр хăш чухне шăн тăпрана купа çине аран-аран ывăтнă май. Ăша пĕр татăк çăкăрпа чăмăрла пĕçернĕ çĕрулми, шĕвĕ яшка янипе çеç вăй ăçтан пулайтăр ĕнтĕ! Шартлама сивĕ ÿт-пĕве çатăрласа илетчĕ, чир-чĕрĕ те çулăхатчĕ – пурпĕрех чăтнă, ĕçленĕ. Епле-ха унсăрăн! Тăшман ури ку тăрăхалла ярса ан пустăр кăна.

– Пире, çамрăксене пĕрре те килте ахаль лартман. Окоп чавса яла таврăнсан вăрман касма илсе кайрĕç. Унта та арçынсемпе тан ĕçленĕ, кунсерен 4 кубла метр вутă хатĕрлеме тивнĕ. Нормăна тултарма çав тери йывăрччĕ. Анчах ĕçпе пиçĕхсе ÿснĕ хĕрсем ниме пăхмасăр тăрăшнă. Пĕррехинче нормăна ытлашшипех тултарнăшăн пĕр буханка çăкăр пачĕç. Çамрăксем куншăн çав тери савăнтăмăр.

Вăрман касса таврăнсан пире, ялти 12 çамрăка Анат Тагил хулине ФЗОна ячĕç. Малтан 6 уйăх хушши прессовщицăна вĕрентрĕç, унтан çар заводĕнче ĕçлерĕмер. Фронт валли тĕрлĕ хатĕр тăваттăмар: самолетăн, пăшалăн саппас пайĕсене, телефон кĕпçисене. Питĕ йывăрччĕ. Апат начар çитеретчĕç. Кашни кун 800 грамм çăкăр паратчĕç тата пĕр-ик турам улма янă шÿрпе. Кăна та норма тултарсан кăна паратчĕç. Виçĕ сменăпа ĕçлеттĕмĕр. Мухтанмасăр калатăп хушнă ĕçе лайăх пурнăçлаттăм. Çакăншăн мана «Стахановец» тетчĕç, ман станок çинче кашни кунах пĕчĕк хĕрлĕ ялав тăратчĕ – ку лайăх ĕçленĕшĕн. Ман хыççăнхи сменăра ĕслекенсем эп мĕнле ĕçленине пăхма килетчĕç, ман пекех нормăна тултарассишĕн ăнтăлатчĕç. Бараксенче пурăнаттăмар.Вăрçа хыççăн та тÿрех киле ямарĕç, тата икĕ çул ĕçлерĕм заводра.

Халь çак кунсене аса илсен хамран хам тĕлĕнетĕп – епле чăтса ирттернĕ-ши çак йывăрлăха. Çак куна ман мăнÿксем те, кĕсĕн мăнуксен те курмалла ан пултăрах тесе вĕçлерĕ Анна Матвеевна хăй аса илĕвне.

 

Перевод на русском языке

Перевод на русском языке

«2021 год в Чувашии станет годом, посвященным труду строителей оборонной границы Суры и Казани», – отметил Глава Чувашской Республики Олег Николаев. Значимому событию в истории республики и страны в этом году исполняется 80 лет.

К октябрю 1941 года вражеские войска приблизились к Москве. В связи с этим Комитетом Обороны СССР было принято решение о строительстве оборонительных сооружений вблизи Казани, Нижнего Новгорода, Самары, Ульяновска, Саратова, Волгограда и других городов. В соответствии с этим документом, Совет Народных Комиссаров УССР и Чувашский обком ВКП (б) издали приказ о наборе здоровых и крепких людей старше 17 лет для начала строительных работ в границах города Казани и реки Суры. Эти люди были обеспечены орудиями труда, а к работе были привлечены трактора и лошади. Граница суры проходила по Ядринскому, Красночетайскому, Шумерлинскому, Порецкому, Алатырскому районам и доходила до Ульяновской области. Граница Казани начиналась от города Звенигово в Татарстане и проходила через Мариинско-Посадский, Козловский, Урмарский и Тукаевский районы Чувашии.
«Они вырыли окопы», – легко сказать, но только те, кто это пережил, знают, насколько это было тяжело. Вступившие в полк юноши, девушки, женщины и мужчины, оставшиеся в тылу, вынуждены были рыть окопы в 40-градусный мороз лопатами, ломами и кирками. В числе рабочих были и жители деревни Норваш-Шигали Батыревского района, родом из которой и была Григорьева Анна Матвеевна.
Анне Матвеевне в мае этого года исполнится 96 лет. И по сей день она вспоминает военные годы со слезами на глазах, поскольку они оставили глубокий след в ее жизни. Анне было всего 16 лет, когда ее увезли в Алатырский район рыть окопы.

«Из деревни многие пошли рыть окопы. Со мной был мой брат-близнец Петя. В мешки положили немного еды, а остальное уже привез колхоз. Вместо некоторых наших сверстниц приходили их матери, но их отправили восвояси, сказав, что стары они и немощны. За девушками отправлялись сами и привозили их. По прибытию на место работы мы поселились в квартире на берегу Суры.
В одном доме располагалось по 4-5 девушек. Хозяева нашего дома были пожилыми, поэтому нам сказали сходить в лес и принести дрова для растопки печи. Еду готовили по очереди и носили на работу. Некоторые девушки не умели готовить, поэтому даже хлеб у них был похож на лепешку. Их тоже научили готовить, – рассказывает Анна Матвеевна.

Лицо покрывалось инеем, а руки коченели. Из-за того, что земля сильно промерзла, приходилось каждый сантиметр земли изо всех сил разбивать ломом и отбрасывать лопатой. Копать нужно было на глубину 1,5 метра. На ногах – лапти, обитые тулупом. Для тех, кто рыл окопы, не была предусмотрена одежда – все было своим. У отца была длинная шуба. Пиджак мне сшила из этой шубки жена дяди Николы (она была швеей). Благодаря этому мне было тепло: ветер не продувал насквозь. Только лапти часто рвались, и время от времени приходилось их менять. Каждый день выделяли по 3-5 метров на выполнение нормы. Надо было копать не сплошной линией, а делать ямы в разных местах. Варежки быстро промокали. Разжигали костер, немного прогревались перед ним, сушили варежки и снова приступали к работе. Изредка отправлялись домой, чтобы сменить одежду и получить еду. Теплой одежды тогда не было, а белье было старое. Работали до поздней ночи. Никто от работы не отлынивал: все, опасаясь приближения немцев, работали, не покладая рук.

Как-то собрались мы с подругами выйти по нужде. Штаны были завязаны веревками: резинок для них не было. Долго мы с ними мучились, так как замерзшими руками их быстро не развязать. Из-за того, что мы долго не возвращались, бригадир подумал, что мы сбежали и нас задержали. Хорошо, что наши деревенские мужики заступились за нас и спасли.

«Господи! Когда закончится эта война? Болят все кости, тянет все тело, руки и ноги задеревенели – даже лопату не в силах удержать», – говорили мы между собой иногда, с трудом подбрасывая землю в кучу. Откуда уж взяться силам с одного кусочка хлеба, печеной картошки и жидкого супа! Крепкий мороз обдавал тело, из-за чего возникали болезни, но все равно все терпели, работали. Как уж без этого?! Чтобы ноги́ противника не ступило на эту территорию!

Нам, молодым, ни секунды не давали продыху. Когда мы закончили рыть окопы и возвратились в деревню, нас повели на рубку леса. Там тоже работали наравне с мужчинами: ежедневно приходилось заготавливать 4 кубических метра дров. Выполнить норму было очень сложно, но с детства привыкшие к труду девушки старались, несмотря ни на что. Однажды за перевыполнение нормы дали буханку хлеба. Молодежь очень обрадовалась этому.

После вырубки леса нас, 12 молодых людей из деревни, отправили в ФЗО города Нижнего Тагила. Сначала, в течение 6 месяцев, я обучалась на прессовщицу, а затем работала на военном заводе. Изготавливали для фронта различное снаряжение: самолеты, запасные части оружия, телефонные стволы. Было очень тяжело. Кормили плохо. Каждый день давали по 800 граммов хлеба и суп с парой кусков картофеля. И даже это давали лишь при выполнении трудовой нормы. Работали в три смены. Не без гордости скажу, что хорошо справлялась. За это меня прозвали «стахановцем», и каждый день на моем станке висело маленькое красное знамя – это за хорошую работу. Работающие после моей смены приходили смотреть на то, как я работаю, и стремились достигнуть такого же выполнения нормы, как и я. Жили в бараках. И даже после завершения войны меня не отпустили домой. Я проработала там еще два года.

Сейчас, вспоминая эти дни, я сама удивляюсь – как я пережила эти трудности. Пусть такое время не застанут ни внуки мои, ни правнуки!», – завершила Анна Матвеевна свои воспоминания.